په سوریه کې د بشري حقونو د څار بریتانیا مېشته اداره (SOHR) وايي، د سوریې د حکومت مخالفو وسله والو د دغه هېواد د دویم لوی ښار حلب څو برخې نیولې دي.

د SOHR چارواکي وايي چې د جمعې تر ماښامه پورې وسله والو یاغیانو د حلب ښار شاوخوا نیمایي برخه نیولې ده.

په تېرو څو کلونو کې سوریه کې تر ټولو ډېر حکومت ضد وسله وال بلل کېږي او دا له ۲۰۱۶ کال راهیسې لومړی ځل دی چې د بشار الاسد د حکومت مخالف وسله وال حلب ته رسېدلي چې حکومتي ځواکونه یې له ماتې سره مخ دي.

په هغه ویډیو کې چې د افراطي وسله والې ډلې حیات التحریر الشام له خوا خپره شوې، وسله وال په ښار کې په جګړه کې لیدل کیږي.

د چهارشنبې په ورځ، د سوریې حکومتي ځواکونو ادعا وکړه چې دوی په حلب او ادلب سیمو کې د حیات تحریر الشام او نورو اړوند ډلو له بریدونو وروسته یو شمیر سرې تلیفونونه ترلاسه کړي.

په ۲۰۱۱ کال کې چې د سوریې د حکومت پر ضد د ډیموکراسۍ پلوو مظاهره چیانو تاوتریخوالی پیل کړ، تر اوسه شاوخوا نیم میلیون کسان وژل شوي دي.

د ځینو وسله والو ډلو په ګډون یو شمېر جهادي ډلو له دغه کړکېچن وضعیت څخه په سوریه کې د پراخو سیمو د نیولو لپاره ګټه پورته کړې ده.

په سوريه کې د روسيې حکومت او د هغه يو شمېر متحدينو د ډېرو خلکو په ملاتړ سره ډېرې سيمې بېرته نيولې دي.

ادلب د حيات التحرير الشام د وسله والې ډلې وروستی مهم مرکز ګڼل کېږي، ترکي ځواکونه هم هلته مېشت دي او ځينې وسله والې ډلې هم شته چې د ترکيې له خوا يې ملاتړ کېږي.پرون په سوریه کې د بشري حقونو څارونکي وویل چې وسله والو له چاودېدونکو توکو ډک دوه موټرونه درولي او بیا د کلي پر لور روان شوي دي. په دې اړه نور جزیات نه دي ورکړل شوي.

التحریر الشام او پلویانو یې ویلي چې په حلب او ادلب ولایتونو کې یې یو شمېر کلي او ښارونه نیولي دي.

د جمعې په ورځ په یوه بیان کې چې د یاغیانو اړوند چینل خپور کړ وویل: “زموږ ځواکونو حلب ښار ته ننوتل پیل کړي دي.”

لومړی، د سوریې د بشري حقونو د څار ډلې راپور ورکړی چې د سوریې او روسیې الوتکو د جمعې په ورځ په حلب کې ۲۳ هوايي بریدونه کړي دي.

سرچينې زياته کړې، چې په دې جګړه کې ٢٥٥ کسان وژل شوي، چې ډېرى يې جنګيالي دي، چې دا په سوريه کې د ياغيانو او حکومت پلوه ځواکونو ترمنځ له څو کلونو وروسته تر ټولو خونړۍ جګړه وه.

د سرچینو په وینا، مخالفو ځواکونو د چهارشنبه راهیسې د 50 ښارونو او کلیو کنټرول ترلاسه کړی دی.

په ۲۰۱۱ کال کې چې په سوریه کې کورنۍ جګړه پیل شوه، په ۲۰۲۰ کال کې هغه مهال کمه شوه چې ترکیې او روسیې – د سوریې اصلي متحدینو – د ادلب ښار د نیولو لپاره د حکومت د هڅو د مخنیوي لپاره اوربند وکړ.

ادلب دا مهال د مخالفینو تر ټولو ځواکمن ځای دی، چې تر څلور میلیونو ډېر وګړي پکې ژوند کوي، چې ډېری یې د جګړې پر مهال بې ځایه شوي او په سختو شرایطو کې ژوند کوي.

د اسراييلو او د لبنان د مقاومتي ډلې حزب الله تر منځ د اوربند تړون ښايي ډېر ژر لاسليک شي.

د یوې بهرنۍ خبري ادارې له مخې لبناني سرچینو ویلي دي چې د امریکا او فرانسې ولسمشران په ۳۶ ساعتونو کې د اوربند اعلان کولی شي.

د سپینې ماڼۍ ویاند جان کربي وايي، د اسراییلو او حزب الله ترمنځ د اوربند خبرې په سم لوري روانې دي او موږ یوې هوکړې ته نږدې شوي یو.

د فرانسې د ولسمشرۍ له دفتره په خپره شوې خبرپاڼه کې راغلي چې په لبنان کې د اوربند په خبرو کې مثبت پرمختګ شوی او تمه ده چې ډېر ژر به پایلې ولري.

د عربي رسنیو له مخې په ملګرو ملتونو کې د اسرائیل سفیر هم ادعا کړې چې دوی له حزب الله سره اوربند ته نږدې شوي دي. د اسراییلو کابینه به د سه شنبې په ورځ په دې اړه بحث وکړي.

له بلې خوا حزب الله تر اوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

له بلې خوا د لبنان پر جنوبي سیمو د اسرائیلو بریدونه دوام لري، د نن ورځې په بریدونو کې تر ۱۲ زیات کسان شهیدان شوي دي.

په غزه کې د کډوالو پر کمپونو او روغتونونو د اسراییلو بمبارۍ په تیرو ۲۴ ساعتونو کې تر ۳۰ ډیر فلسطینیان شهیدان کړي دي.

د رپوټونو له مخې په رفح ښار کې د اسراييلي پوځيانو پر موټر د حماس د توغنديو په بريد کې څو تنه اسرائيلي پوځيان وژل شوي دي.

په غزه کې د ژمي له بارانونو وروسته اټکل کیږي چې ۵۰۰ زره کسان به د یخنۍ له امله اغیزمن شي.

د تاجکستان جنوبي سیمې د یوې داسې پېښې شاهدې وې چې د دغه هېواد په تاریخ کې بې سارې او له اکله لرې وې.
په دغه سيمه کې پر چينايي اتباعو په بريد کې يو چينايي انجنیر وژل شوی او د دغه هېواد پنځه نور اتباع ټپيان شوي دي.
دغه چینايي اتباع په یوه کان کې په کار بوخت وو چې پرې وژونکي برید وشو.
که څه هم په سلګونو زره چينايي اتباع له کلونو راهيسې په تاجکستان او د منځنۍ اسيا په نورو هېوادونو کې کار کوي، تر اوسه د داسې پېښې راپور نه دی ورکړل شوی.
البته د سيمې نور هېوادونه په تېره بيا جنوبي اسيا او پاکستان په لومړي ځل د ورته پېښو شاهدان دي، چې په ترڅ کې يې لسګونه چينايان مړه او ټپيان شوي، خو تاجکستان د لومړي ځل لپاره داسې یوه پیښه تجربه کوي.
دا مسله نوې پوښتنې هم راپورته کوي، لکه:
ایا دا لومړۍ او وروستۍ پیښه ده که نورې بیښې به هم پر لارې  وي؟
ایا په تاجکستان کې د چینایي اتباعو لپاره کار به هغومره ستونزمن او وژونکی وي لکه په پاکستان کې؟
تاجکستان ولې د داسې ترهګریزو او وژونکو پیښو قرباني کیږي؟
د تاجکستان او سیمې لپاره به د دې ډول پېښو پایلې څه وي؟
که د دا ډول بریدونو موخه په تاجکستان کې د وضعیت ګډوډول وي، د منځنۍ اسیا هېوادونه له کلونو راهیسې په بېلابېلو سکتورونو لکه کانونو او درنو صنعتونو کې د چینايي کارګرانو کوربه توب کوي.
دغه رنګارنګ شتون له يوې خوا د منځنۍ اسيا په سيمه کې د سلګونو زرو چينايي کارګرانو او کارګرانو شتون له يوې خوا د چين د حضور ساتنه  کوي چې په ټوله نړۍ کې په منځنۍ اسيا کې يو پېژندل شوی ځواک دی او له بلې خوا يې په نړۍ کې يو پېژندل شوی ځواک دی. د سلګونو زرو چینایانو لپاره د کار زمینې چمتو کوي داسې انګیرل کیږي چې د دوی په هیواد کې د بیکارۍ کچه مخ په ډیریدو ده.
دا په سیمه کې د سیالۍ لامل کیدی شي ځکه چې د چینایي کارګرانو شمیر د منځنۍ آسیا د ټولو هیوادونو په پرتله ډیر ګران دی.
که دا پېښه له چين سره د منځنۍ اسیا هیوادونو د اړیکو دخراپولو لپاره وي، نو بايد په تاجکستان او د منځنۍ اسيا په نورو هېوادونو کې پر چينايي اتباعو د نورو بريدون.و تمه هم ولرو، چې د چین هیواد ته به ډیر ګران پریوژي چین د کارګرانو د لیږلو لپاره باید آسیا او تاجکستان ته له تګ څخه ډډه وکړي یا د دوی د امنیت د تامین لپاره لوی لګښتونه په پام کې ونیسي.

که د دې برید موخه د تاجکستان ناامنه کول او دبهرني اتباعو دامینت ساتلو په رخه کې د دغه هیواد کمزوری ښودل وي ، بیا هم د نورو بریدونو وېره شته.
خو تاجکستان ولې ناامنه شي؟
دا پوښتنه موږ ته اړتیا لري چې لږ فکر وکړو چې تاجکستان په سیمه ییزو او نړیوالو اړیکو کې څه دریځ لري.
تاجکستان په سیمه کې له روسیې سره د ګډ امنیتي تړون د هېوادونو فعال غړی دی. دغه تړون چې په اصل کې د ناټو د مقابلې لپاره جوړ شوی، د پنځو هېوادونو (روسیه، قزاقستان، قرغزستان، ارمنستان، بیلاروس او تاجکستان) ترمنځ په ګډو هلو ځلو بوخت دی.
بې له شکه دا ډول ځواک چې له پنځو هېوادونو څخه جوړ دی او د ټولو ګډ ځواک ګڼل کېږي، نه یوازې د ناټو بلکې د نورو هېوادونو لپاره هم یوه ننګونه ګڼل کېږي. د دې تر څنګ د ملي امنیت د تړون د یوه غړي ننګول په حقیقت کې د دوی او د دوی د رهبرۍ ننګونه ده.
تاجکستان د دې ډول ننګونو لپاره نور کانټینرونه لري ځکه چې دا هیواد په ځینو مواردو کې په سیمه کې د امنیت او سولې د ګډوډولو په تړاو په ځینو تعاملاتو کې ښکیل دی.
اوس مهال تاجکستان د افغانستان په ګډون د یو شمېر هېوادونو د وسله والو ځواکونو کوربه دی، دغه ځواکونه روزل کېږي، تجهیزېږي او په تاجکستان کې د دې ډول ډلو شتون د امنیت د ګډوډولو او د پرونۍ حملې په شان د بریدو له پاره یوه ښّ زمینه بلل کیدای شي. بجربو ثابته کړې ده  چې دا ډول ډلې په هیڅ صورت کنټرول او اداره کیدای نه شي .په نړۍ ډیر داسئ هیوادونه شته چې د ورته ډلو په روزلو کې کې کلونه کلونه تیر کړي دي خو په پای کې یې کنرول له لاسه ورکړی دی.
په دې توګه، موږ وینو چې په تاجکستان کې د دې ډول پیښو احتمال ډیر دی، او دا ممکنه ده چې موږ  په راتلونکي کې ورته یا بل ډول پیښې وګورو.
دا ډول پېښې او په تاجکستان او منځنۍ اسیا کې د ناامنیو دوام د هغو ډلو د ودې لامل کېدای شي چې په منځنۍ اسیا کې نظم او سوله ګډوډوي، ځکه له یوې خوا جګړه مارې ډلې هڅوي او له بلې خوا دځینو هیوادونو اندیښڼې زیاتوي تر څو. د دې ډول ډلو شتون او، دا دوی د غچ اخیستونکي اقدامات کوي.
په لنډه توګه، د دې وضعیت دوام په منځنۍ آسیا کې سوله او آرامۍ ګډوډې کړې، او د سوداګرۍ، ټرانزیټ او تولید په بهیر کې چې د میلیاردونو ډالرو په ارزښت دي او د جنوبي آسیا هیوادونو، فارس خلیج او منځنۍ آسیا سره نښلوي؛ دا به د کمزوري کیدو  او حتی د رکود لامل شي، کوم چې د نړۍ اقتصاد ته لوی زیان دی.