مؤلف: Abdulraziq Ezatmal

ملګرو ملتونو د کډوالۍ ادارې تازه رپوټ ښیې، د سوډان کورنۍ جګړې له کبله د بې ځایه شویو شمېر لس میلیونه او ګاونډیو هېوادونو ته د کډوال شویو کسانو شمېر بیا نږدې دوه مېلیونو ته رسیدلی دی.
دا د جګړې له کبله د خلکو د بې ځایه کېدو د تر ټولو لوی کړکېچ ښکارندويي کوي چې شمېر یې د اوکرائین او سوریې په جګړه کې له بې ځایه شویو هم اوړي.
یو اېن ایچ سي ار په خپاره شوي رپوټ کې ویلي، د وروستي څه باندې یوه کلن کړکېچ له کبله یوازې له شپږ سووو زرو ډېر کډوال ګاونډي چاډ هېواد ته اوښتي.
له دغو نویو شمېرو سره ښکاري، تر ټولو ډېر سوډانیان چاډ ته کډوال شوي کوم ځای چې وار له مخه د ۲۰۰۳ او ۲۰۰۴ کالونو جګړو له کبله هم له نیم میلیون د ډېرو کډوالو کوربه دیGETTY IMAGES
د چټک ملاتړ یاغي ډلې مشري جنرال محمد حمدان دګالو کوي او د دولتي وسله وال پوځ مشري جنرال عبدالفتاح البرهان کوي.
په دغو جګړو کې د زرګونو کسانو د مړینې تر څنګ د میلیونونو خلکو کډوالي او سختو کړاوونو د مرستندویه بنسټونو اندیښنې هم پارولي.
د ملګرو ملتونو د کډوالۍ ادارې په مرستندویه بنسټونو غږ کړی، چې په دې سخت حالت کې له کډوالو مرستې ونه سپموي.
د ملګرو ملتونو د خوراک نړیوالې ادارې تېره نومبر میاشت کې خبرداری ورکړی و، چې د مرستو کمښت به په چاد کې د نږدې یو نیم میلون کډوالو سره د مرستو بهیر سخت زیانمن کړي او په وینا یې دا بېل کړکېچ زیږولی شي.
په همدې مهال ګڼو سازمانونو څرګنده کړې چې نژدې ۲۰ میلیونه خلک کابو په هرو دوو سودانیانو کې یو یې د خوراکي توکو له سخت ناخوندیتوب سره مخ دی. دوی خبرداری ورکړ، که جګړه ونه درېږي او په جګړه ځپلو سیمو کې بندو پاتې کسانو ته مرستې ونه رسېږي، نو له لوږې سره به مخ شي.

د بریتانیا نوي لومړي وزیر کېیر سټارمر تېر حکومت له خوا روانډا ته د پناه غوښتونکو د لېږلو پروګرام لغوه اعلان کړ.
ښاغلي سټارمر د روانډا سکیم په اړه د یوې پوښتنې په ځواب کې وویل “د روانډا پروګرام له پیلېدو مخکې مړ او ښخ شوی دی.”
هغه د وړو کیښتیو په وسیله بریتانیا ته د پناه غوښتونکو ورتګ ته په اشارې وویل روانډا ته د کډوالو د لېږلو پلان د کډوالو د ورتګ د مخنیوي په توګه کار ونه کړ. سټارمر وايي، “د روانډا پلان له پېلیدو دمخه ناکاره او په نشت حساب و. هېڅکله د کډوالو د راتلو مخنیونکی نه و. هغو شمیرو ته وګورئ چې د دې کال څه باندې لومړیو شپږو کې راغلي دي. دا د ریکارډ په کچه شمېرې دي. دا هغه ستونزه ده چې موږ ته په میراث پاتې ده. دا پلان هېڅکله د مخنیوي په توګه کاریدلی نه شي. تقریبا برعکس، ټول په دې پوهیږي په ځآنګړي ډول ورانکارې ډلې، چې روانډا ته د کډوالو د استولو چانس خورا کم و، تر یو سلنې هم کم.”
روانډا ته د پناه غوښتونکو استولو موخه د مخکېني لومړي وزیر رشي سوناک د هغو هڅو یوه برخه وه، چې ویل يې، د انګرېز چېنل له لارې د راتلونکو غېر قانوني کډوالو مخنیوی وکړي.
پلان داوه، هغه کسان چې په ناقانونه توګه بریتانیا ته راځي، روانډا ته به ولېږدول شي او له هغه ځایه د پناه غوښتنه وکړي – که غوښتنه یې نه منل کېده، نو‌ بېرته به خپلو هېوادونو ته استول کېږي.
اوسني واکمن او د اپوزيسيون نورو ګوندونو او د بشري حقونو ډلو هغه مهال هم پر دغه پلان سختې نيوکې کولې او مخالف یې وو.‌
د بريتانيا مخکېني لومړي وزير ريشي سوناک وړاندې ويلي و، د کډوالو لېږد به په جولای میاشت کې پیل شي.
ټاکل شوې وه چې رونډا ته د کډوالو د لېږد لومړۍ الوتنه د ۲۰۲۲ کال په دوبي کې شوې وای خو له قانوني ننګونو وروسته په وروستۍ شېبه کې وځنډول شول.