مؤلف: Admin

تاجکستان په منځنۍ اسیا کې یو غرنی هیواد دی. دا له لویدیځ او شمال له ازبکستان، شمال ته له قرغزستان، ختیځ ته له چین او په سوېل کې له افغانستان سره ګډه پوله لري.

د تاجکستان د وګړو شمېر څه باندې لس میلیونه تنه دی او د خاورې پراخوالی یې ۱۴۱۴۰۰ کیلومتره مربع ده.

دا نوم په مرکزي اسیا کې د شوروي اتحاد د کمونست ګوند لخوا په ۱۹۲۴ کال کې د پولو تر معلومېدو وروسته رامنځ ته شوی. تر هغه وخته، د تاجکستان اوسنۍ سیمې د زاړه “فراه رود” یا “ماورا النهر” په نوم یادېدې

فراه رود یا ماورا النهر هغې ځمکې ته ویل کېږي، چې د امو سیند (جیحون) او سیر سیند (سیحون) ترمنځ پرته ده. د مرکزي او سوېلي تاجکستان اوسنۍ خاوره د ختیځې بخارا په نوم یادېده.

په ۱۹۲۸ کال کې تاجکستان کې لیکدود له عربي/فارسي څخه لاتیني او په ۱۹۴۰ کې له لاتیني څخه سیریلیک ته واوښت.

سیریلیک له ۸۴ کلونو راهیسې په تاجکستان کې رسمي رسم الخط دی. يعنې د ايران او افغانستان سره په توپیر، که څه هم تاجکان په تاجکي/فارسي خبرې کوي خو لیکدود یې په خپله ژبه نه دی.

دا نوم د شوروي اتحاد د مشر جوزف سټالین په ویاړ ورکول شوی و. ستالین له ۱۹۲۴ د هغه تر مرګه (۱۹۵۳) د دې هېواد مشري کوله.

ستالین اباد په عین وخت کې د تاجکستان د شوروي سوسیالیستي جمهوریت په خاوره کې د سټالن اباد ولایت پلازمېنه وه.

په ستالین اباد کې د ستالین اباد ښار سربېره، د قرغان تیپې ښار او د وخش او حصار ۲۴ درې او ولسوالۍ هم شاملې وې. د ۱۹۵۱ کال د اپرېل په ۱۰ مه د شوروي د پارلمان د مشر د فرمان له مخې د سټالین اباد ولایت منحل شو.

د شیعه ګانو د دې فرقې پیروان په عمده توګه د تاجکستان د بدخشان په کوهستان ولایت کې ژوند کوي او د دې هېواد د لس میلیونو وګړو څلور سلنه جوړوي.

په ټوله نړۍ کې تر ۲۰ میلیونو ډېر د شیعه اسماعیلیه لارویان لري، چې په تاجکستان، هند، پاکستان، افغانستان، تانزانیا، کینیا، د فارس خلیج په هېوادونو، ایران، لبنان، سوریه، الجزایر، امریکا، کاناډا، بریتانیا او فرانسه کې ژوند کوي.

د تاجکستان د بدخشان ولایت اسماعیلیه ټولنه په نړۍ کې یوه له سترو اسماعیلیه ټولنو شمېرل کېږي.

د “د وجدان او مذهبي ټولنې د ازادۍ” او “د ماشومانو په پالنه کې د میندو او پلرونو مسوولیت” قانون له مخې، په تاجکستان کې له ۱۸ کلونو ټیټ عمره کسانو ته اجازه نه ورکول کېږي چې جومات ته ولاړ شي. د مور او پلار د مسؤولیت قانون د اتمې مادې له مخې “په مذهبي مراسمو کې د ماشومانو (له ۱۸ کالو څخه کم عمر) شتون منع دی.” په دې بندیز کې هغه ماشومان شامل نه دي چې په رسمي دیني مدرسو کې زده کړې کوي.

همدارنګه د قانون له مخې په تاجکستان کې ښځې اجازه نه لري چې جوماتونو او هدیرو ته ولاړې شي

په تاجکستان کې د هغه قانون له مخې چې په ۲۰۰۷ کال کې تصویب شو، د واده په مراسمو کې تر ۱۵۰ زیاتو کسانو ته بلنه ورکول منع دي.

په نړیواله کچه د اوربند په وړاندې لومړی خنډ په لاندې ډول دی:
د ملګرو ملتونو امنیت شورا د روسیې او اوکراین د جګړې او د امریکا او چین په اړیکو کې د ترینګلتیا له امله د نړیوالې ګډې ارادې له نشتوالي سره مخامخ ده.
په غزه کې د تېر کال جګړې وښودله چې د ملګرو ملتونو د عمومي منشي انتونیو ګوتریش رول ته سخت زیان رسېدلی او تقریباً فلج شوی دی.
د لبنان په جنوب کښې د اوربند د ګړندي کولو لپاره د امريکې د حکومت د فعال او ګړندۍ حرکت کومه نښه لا هم نه ده ليدل شوې.
امریکا او لویدیځ هیوادونه حزب الله د «ملاتړ جبهې» له لارې چې د «الاقصی طوفان» عملیاتو له پیلیدو وروسته اعلان شوی، جګړې ته د ننوتو مسوول بولي.

څو تبصرو ته اشاره شوې چې واشنګټن د حزب الله د پوځي وړتیاوو د له منځه وړلو لپاره د اسراییلو د هڅو ملاتړ کوي او یوازې د بنیامین نتنیاهو له حکومت څخه غواړي چې د لبنان د زیربنا له ویجاړولو او د ملکي تلفاتو د زیاتوالي له امله ډډه وکړي.
اروپا هم په دې پرمختګونو کې د اغیزمن رول لوبولو وړ نه بریښي، او نتانیاهو په چټکۍ سره هڅه وکړه چې د فرانسې له ولسمشر ایمانویل مکرون سره د کړکیچ په رامینځته کولو سره د اوربند ګړندي کولو کې د هیواد رول له پښو وغورځوي.
دغو سرچینو د حزب الله د دریځ په اړه زیاته کړه:
یوازې د لبنان په محاذ کې هر ډول اوربند د دې معنی لري چې حزب الله غلط پریکړه کړې او سمدستي یې د ملاتړ اعلان کړی.
د 1701 پریکړه لیک او نورو اړوندو پریکړه لیکونو سخت پلي کول به د لبنان سویلي جبه له اوسنیو شخړو څخه لیرې کړي او په حقیقت کې د حزب الله سیمه ایز رول او په اسراییلو باندې د نظامي فشار راوستلو توان محدود کړي.
د دې پریکړه لیک سخت تطبیق ایران د سویلي لبنان د ټرمپ کارت څخه هم بې برخې کوي، کوم چې د عراق د ولسي پاڅون ځواکونو او حوثیانو سره د اړیکو په پرتله خورا مهم دی.
دغه راز پر حيفا او نورو سيمو د حزب الله وروستيو توغنديزو بريدونو دا وښوده چې پوځي ماشين يې لا هم فعال دى او د قوماندې جوړښت ته له زيان اوښتو سره سره په پولو کې د جګړې توان لري. د بریا ژبه چې نتانیاهو یې کاروي او د سیمه ایزو معادلو په بدلولو باندې د هغه ټینګار د حزب الله اندیښنه زیاته کړې چې هر هغه تړون چې امتیازات پکې شامل وي د حزب الله په عکس او دریځ منفي اغیزه کوي.
د لبنان د پارلمان د مشر “لوی ورور” نبیح بری څخه د حزب الله د مرستیال عمومي منشي ملاتړ او د اوربند د مخنیوي لپاره د هغه هڅې په دې معنی ندي چې هغه ته د 1701 پریکړه لیک په کلکه پلي کولو سره موافقه کولو لپاره بشپړ واک ورکړي.
حزب الله پوهیږي چې ډیری لبنانیان د “ملاتړ محاذ” ملاتړ نه کوي چې د نورو سره مشورې پرته اعلان شوې. له همدې امله، د 1701 پریکړه لیک جدي پلي کول ډیری لبنانیان د حزب الله د ګوند او ټول لبنان چاپیریال ته د زیان رسولو مسؤل ګڼي.
حزب الله اوس مهال د مرحوم حسن نصرالله په څېر مشر نه لري چې په دومره سخت دريځ دې دومره وپلوري.
سرچینې تمه لري چې “خونړي موسمونه” او نور انساني او اقتصادي زیانونه مخکې له دې چې ښکیل اړخونه د دې بحران څخه د وتلو لپاره لږترلږه واقعیت ته ورسیږي. په تېره بيا له هغه وخته چې د اسرائيلو پوځي ماشين وحشیانه عمل کوي او په غزه کې صحنې راژوندۍ کوي. دغه سرچینې د واشنګټن او تهران ترمنځ پرمختګونو ته په ځانګړې توګه د ایران په وړاندې د اسرائیلو له احتمالي غبرګون وروسته د پاملرنې پر اړتیا ټینګار کوي.

که اسراییل غزې ته د بشري مرستو درسیدو مخه دب کړي  پوځي مرستې به ورته محدودې کړي

دا په ليکلې بڼه خبرداری چې د امريکا د بهرنيو چارو او دفاع وزيرانو لاسليک کړی په غزه کې د جګړې له پیل راهيسې د امريکا او د متحدينو تر ټولو سخت ګواښ بلل کېږي.

د امریکا د بهرنیو چارو د وزیر انتوني بلېنکن او د دفاع د وزیر لوېډ اسټن له خوا په دې لاسلیک شوي لیک کې اسرائیلو ته خبرداری ورکړل شوی چې که تر راتلونکو دېرش ورځو غزې ته ۳۵۰ لارۍ بشري مرستې پرې نه ږدي او د بشري مرستو رسوونکو پر وړاندې خنډونه لرې نه کړي نو د دې امکان شته چې امریکا پر اسرائیلو ځینې پوځي مرستې بندې کړي.

د دې لیک په یوه برخه کې په امریکا کې هغو قوانینو ته اشاره شوې چې له هغه هېواد سره پوځي مرسته بندوي چې ولسي وګړو ته د بشري مرستو مخه نیسي.

د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاند متیو مېلر د يوې پوښتنې په ځواب کې چې ولې اوس اسرائیلو ته دا خبرداری ورکول کېږي وويل، “په تېرو میاشتو کې لیدل شوي چې غزې ته د بشري مرستو اندازه ثابته نه ده پاتې شوې. دا مرستې له پنځوس سلنه زیاتې را کمې شوي دي. نور د بهرنیو چارو او دفاع وزیرانو مناسبه وګڼله چې د اسرائیلو حکومت ته دا په ډاګه کړي چې باید بدلون راشي او غزې ته لا ډېرې مرستې پرېږدي.”

نوموړي دغه راز وویل امریکا پوهېږي چې غزې ته د بشري مرستو رسېدل ممکن دي او دا د اسرائیلو مسؤولیت دی چې د بشري مرستو پر وړاندې بايد خنډونه لرې کړي.

د امریکا له دې خبرداري سره هم مهاله په ځانګړې توګه د غزې شمال کې د اسرائیلو پوځي عملیات دوام لري.

پوځ ویلي د دې عملیاتو موخه دا ده چې د حماس وسله وال پرې نه ږدي چې بیا د جګړې لپاره چمتووالی ونیسي.

د افغانستان  د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال شیرمحمد عباس ستانکزي په یوه تونده وینا کې له افغانانو سره د ایران او پاکستان پر چلند نیوکه وکړه او دغه دواړه هېوادونه یې د دوه اړخیزو اړیکو او قوانینو په سرغړونې تورن کړل.

ښاغلي ستانکزي د سوداګرو په یوه غونډه کې وویل: “ځینې ایراني ورځپاڼې او سیاستوال د افغان کډوالو په اړه پارونکي کلمې وايي او هڅه کوي چې په دې هېواد کې د افغانانو لپاره ځای کم کړي.”

هغه د ایران له حکومت او مشرتابه څخه وغوښتل چې له افغان مهاجرینو سره د «اسلامي شفقت او د ګاونډیانو حقوقو» چلند وکړي.

ښاغلي ستانکزي وویل، چې په ایران کې افغانان سبسایډي نه اخلي، بلکې په خپله کار کوي، مالیه ورکوي او د ایران په سوکالۍ کې یې مهم رول لوبولی دی، نو له دوی سره باید ناوړه چلند ونه شي.

شېرمحمد عباس ستانکزي وويل، چې د طالبانو حکومت له ايران سره ښې سوداګريزې اړيکې لري او هره ورځ سلګونه او زرګونه کامرو ورته تګ راتګ کوي.
شېرمحمد عباس ستانکزي وويل، چې د طالبانو حکومت له ايران سره ښې سوداګريزې اړيکې لري او هره ورځ د دواړو هېوادونو ترمنځ سلګونه او زرګونه لارۍ تګ راتګ کوي، چې د دواړو هېوادونو په ګټه دي.

هغه وویل، دواړه هېوادونه تر بندیزونو لاندې دي او افغانستان د ایران لپاره یوازینۍ لاره خلاصه ده او اړتیا ده چې د افغاني توکو لپاره د ایراني ګمرکونو او بازارونو پر وړاندې خنډونه لرې شي.

د افغان حکومت چارواکي وايي چې د ایراني سوداګرو او استازو لپاره یې لازمې اسانتیاوې برابرې کړې دي، خو ایران د افغاني محصولاتو او محصولاتو لپاره لازم بازار نه دی برابر کړی.

یو شمېر افغانان چې بېرته افغانستان ته راستانه شوي د اسلام قلعه په پوله کې د ایراني پولیسو له خوا له “تاوتریخوالي” څخه شکایت کوي او ځینو یې بي بي سي ته ویلي چې د اوسېدو له اسنادو سره سره له ایرانه په زوره ایستل شوي دي.