د هیئت تحریر الشام مشر محمد جولاني، له دې وروسته چې اسلامپاله ځواکونه په سوریه کې بریالي شول، د دې هېواد پر یوه تر ټولو مهمه څېره بدل شوی دی. آیا هغه د سوریې راتلونکی جوړولی شي، یا د هغه تېرې تېروتنې به د دې لارې لپاره لوی خنډ وي؟
د سوریې د ولسمشر بشار اسد نسکورول هغه هدف و چې ابومحمد الجولاني د هغه لپاره په کلونو مبارزه وکړه. اوس، له ۱۳ کلنې کورنۍ جګړې وروسته، د هغه تر مشرۍ لاندې اسلامپال ځواکونه دمشق ته ننوتي او دغه ښار یې “ازاد” اعلان کړی. دا پېښه د سوریې په معاصر تاریخ کې یو مهم ټپال دی، خو د سوریې د راتلونکي او د جولاني د رول په اړه ډېرې پوښتنې پاتې دي.
د محمد الجولاني په وینا، د اسد د رژیم ماته ناشونې وه. ده د بشار اسد د رژیم له نسکورېدو څو ورځې مخکې له سي این این سره په ځانګړې مرکه کې وویل: «د رژیم د ماتې تخمونه له هماغه پیله په دې رژیم کې موجود وو… ایرانیانو هڅه وکړه چې رژیم ته بیا سا ورکړي او وخت یې وغځوي، وروسته روسانو هم د ملاتړ هڅه وکړه. «خو حقیقت دا دی: دا رژیم مړ دی.»
دا څرګندونې د جولاني د ځواکونو د بریا او د بشار اسد د دورې د پای ته رسېدو په اړه د ده اعتماد ښيي. سره له دې، دا پوښتنه پاتې ده چې آیا دا بریا کولی شي په سوریه کې د ثبات او بیا رغونې پیل شي، یا هېواد به لا هم له نویو شخړو او ستونزو سره مخامخ وي؟
د ابومحمد الجولاني تر مشرۍ لاندې هیئت تحریر الشام ډله پخوا د سوریې د القاعدې څانګه وه. الجولاني د کورنۍ جګړې په لومړیو کې د جبهه النصره مشري وکړه او هماغه مهال مشهور شو. خو په تدریج یې هڅه وکړه چې د ځان په اړه تصویر بدل کړي.
الجولاني خپله جهادي لونګۍ پرېښوده او پر ځای یې د نظامي یونیفورم اغوستلو ته مخه کړه. په ۲۰۱۶ کې له یې القاعده سره د اړیکو له پرې کولو وروسته، هڅه وکړه چې ځان معتدله سیاسي څېره وښيي. خو له دې سره سره، ډېری لوېدیځ هېوادونه او کارپوهان لا هم هیئت تحریر الشام ته د یوې ترهګرې ډلې په سترګه ګوري.
جولاني، چې اصلي نوم یې احمد الشرا دی، په سعودي عربستان کې زېږېدلی دی. کورنۍ یې د جولان د لوړو اوسیدونکې وه او د اسد د رژیم له مخالفانو څخه وه. پلار یې د سیاسي فعالیتونو له امله کلونه په سوریه کې په زندان کې و او بیا جلاوطنۍ ته اړ شو.
په ۲۰۰۳ کال پر عراق د امریکا له یرغله وروسته ځوان جولاني له سوریې څخه ووت او په عراق کې له القاعده سره یوځای شو، ده هلته پنځه کاله بند تېر کړ. کله چې د ۲۰۱۱ کال له انقلاب سره هممهاله د سوریې کورنۍ جګړه پیل شوه، جولاني بېرته خپل هېواد ته راغی او جبهة النصره یې تاسیس کړه، چې وروسته هیئت تحریر الشام شو.
له ۲۰۱۶ کال راهیسې، الجولاني هڅه کړې چې خپل ځان د القاعده او داعش په څېر له نورو افراطي ډلو څخه جلا کړي. هغه په ۲۰۱۵ کال کې په یوه مرکه کې وویل چې د داعش خلاف، پر لویدیځ د برید نیت نه لري او حتا د اسد د حکومت له نسکوریدو وروسته له علوي اقلیت څخه د غچ اخیستو هڅه نه کوي.
په دې ترڅ کې، هیئت تحریر الشام په ادلب ولایت کې د ملکي حکومت د جوړولو هڅه کړې ده. خو د ملګرو ملتونو او بشري حقونو ډلو په وینا، دغه ډله په جنګي جنایتونو او د مخالفانو په ځپلو تورنه ده.
محمد جولاني اوس د پام په مرکز کې دی. ډېر سوریه وال حتا د اسد سیکولرو مخالفانو، د هغه د ځواکونو په پرمختګ خوشالي کړې او دا یې د سوریې لپاره بری بللی دی. خو لا هم د سوریې راتلونکې او د الجولاني د رول په اړه ګڼې پوښتنې پاتې دي.
جولاني پخوا د القاعده په شان ډلو سره نژدې اړیکې لرلې. د امریکا له لوري تر تعقیب لاندې و او د ده د نیولو لپاره یې ۱۰ میلیون ډالره جایزه ایښې ده.
ده ته په ورپېښو ننګونو کې د سوریې له دیموکراتیکو ځواکونو (SDF) سره اړیکې، د ازادو شویو سیمو کنټرول او ساتنه او د نړیوالو اړیکو مدیریت شامل موضوعات دي.
ایا هغه به وکولی شي له دې ننګوتو سره مقابله وکړي او سوریه ثبات ته ورسوي؟ او که یا د هغه تېرې تېروتنې به د هغه پر راتلونکي سیوری وغوړوي؟ وخت به دا ټولې پوښتنې ځواب کړي.
محمد الجولاني له سيایناین سره په خپله مرکه کې په دې خبرې ټینګار کړی و چې د بهرنیو ځواکونو وتل د سوریې لپاره اړین دي. هغه په سوریه کې د امریکا، ترکیې، روسیې، ایران او د ایران د نیابتي وسلهوالو ځواکونو پر شتون نیوکه وکړه او ویې ویل: «زه فکر کوم چې کله دا رژیم نسکور شي، دا مسئله به حل شي او بیا به په سوریه کې د هېڅ بهرني ځواک اړتیا نه وي.»
دا څرګندونې د جولاني هغه لیدلوری ښیي چې د سوریې راتلونکی له بهرنۍ مداخلې پرته تصوروي. خو هغه ننګونې چې ورته پرتې دي، لکه له سیمهییزو او نړیوالو قدرتونو سره اړیکې، کولی شي د دې غوښتنې د پلي کېدو احتمال پېچلې کړي.
محمد جولاني په خپله مرکه کې د اسد د کورنۍ پر واکمنۍ نیوکه وکړه چې له ۱۹۷۱ کال راهیسې په سوریه کې واک په لاس کې لري. هغه وویل: «سوریه داسې حکومت ته اړتیا لري چې پر اساسي ادارو ولاړه وي، نه داسې نظام چې په هغه کې یو واکمن په خپل سر پرېکړې کوي.»
ده د اسد د رژیم د کلونو ظلم ته په اشارې وویل: «د قدرت د ساتلو لپاره په دې کلونو کې رژیم سلګونه زره کسان وژلي، مخالفان یې زندانونو ته اچولي او میلیونونه کسان یې په بېرحمانه توګه بېځایه کړي دي.»
جولاني د هېواد د جوړښت په بنسټیز بدلون ټینګار وکړ او ویې ویل: «موږ د یوې سترې پروژې په اړه خبرې کوو؛ د سوریې د بیا جوړونې په اړه. هیئت تحریر الشام یوازې د دې خبرو یوه برخه ده او کېدای شي په هر وخت کې له منځه ولاړ شي. دا ډله موخه نه ده، بلکې وسیله ده ترڅو د دې رژیم پر وړاندې مبارزه وشي.»
اوس، څو ورځې وروسته له هغې چې جولاني له سيایناین سره مرکه وکړه، د اسد رژیم نسکور شوی دی او د جولاني د ژمنو د پوره کېدو لپاره لار پرانیستل شوې ده. وخت به وښيي چې هغه به خپلې ژمنې پوره کړي که نه.
