د تاجکستان جنوبي سیمې د یوې داسې پېښې شاهدې وې چې د دغه هېواد په تاریخ کې بې سارې او له اکله لرې وې.
په دغه سيمه کې پر چينايي اتباعو په بريد کې يو چينايي انجنیر وژل شوی او د دغه هېواد پنځه نور اتباع ټپيان شوي دي.
دغه چینايي اتباع په یوه کان کې په کار بوخت وو چې پرې وژونکي برید وشو.
که څه هم په سلګونو زره چينايي اتباع له کلونو راهيسې په تاجکستان او د منځنۍ اسيا په نورو هېوادونو کې کار کوي، تر اوسه د داسې پېښې راپور نه دی ورکړل شوی.
البته د سيمې نور هېوادونه په تېره بيا جنوبي اسيا او پاکستان په لومړي ځل د ورته پېښو شاهدان دي، چې په ترڅ کې يې لسګونه چينايان مړه او ټپيان شوي، خو تاجکستان د لومړي ځل لپاره داسې یوه پیښه تجربه کوي.
دا مسله نوې پوښتنې هم راپورته کوي، لکه:
ایا دا لومړۍ او وروستۍ پیښه ده که نورې بیښې به هم پر لارې وي؟
ایا په تاجکستان کې د چینایي اتباعو لپاره کار به هغومره ستونزمن او وژونکی وي لکه په پاکستان کې؟
تاجکستان ولې د داسې ترهګریزو او وژونکو پیښو قرباني کیږي؟
د تاجکستان او سیمې لپاره به د دې ډول پېښو پایلې څه وي؟
که د دا ډول بریدونو موخه په تاجکستان کې د وضعیت ګډوډول وي، د منځنۍ اسیا هېوادونه له کلونو راهیسې په بېلابېلو سکتورونو لکه کانونو او درنو صنعتونو کې د چینايي کارګرانو کوربه توب کوي.
دغه رنګارنګ شتون له يوې خوا د منځنۍ اسيا په سيمه کې د سلګونو زرو چينايي کارګرانو او کارګرانو شتون له يوې خوا د چين د حضور ساتنه کوي چې په ټوله نړۍ کې په منځنۍ اسيا کې يو پېژندل شوی ځواک دی او له بلې خوا يې په نړۍ کې يو پېژندل شوی ځواک دی. د سلګونو زرو چینایانو لپاره د کار زمینې چمتو کوي داسې انګیرل کیږي چې د دوی په هیواد کې د بیکارۍ کچه مخ په ډیریدو ده.
دا په سیمه کې د سیالۍ لامل کیدی شي ځکه چې د چینایي کارګرانو شمیر د منځنۍ آسیا د ټولو هیوادونو په پرتله ډیر ګران دی.
که دا پېښه له چين سره د منځنۍ اسیا هیوادونو د اړیکو دخراپولو لپاره وي، نو بايد په تاجکستان او د منځنۍ اسيا په نورو هېوادونو کې پر چينايي اتباعو د نورو بريدون.و تمه هم ولرو، چې د چین هیواد ته به ډیر ګران پریوژي چین د کارګرانو د لیږلو لپاره باید آسیا او تاجکستان ته له تګ څخه ډډه وکړي یا د دوی د امنیت د تامین لپاره لوی لګښتونه په پام کې ونیسي.
که د دې برید موخه د تاجکستان ناامنه کول او دبهرني اتباعو دامینت ساتلو په رخه کې د دغه هیواد کمزوری ښودل وي ، بیا هم د نورو بریدونو وېره شته.
خو تاجکستان ولې ناامنه شي؟
دا پوښتنه موږ ته اړتیا لري چې لږ فکر وکړو چې تاجکستان په سیمه ییزو او نړیوالو اړیکو کې څه دریځ لري.
تاجکستان په سیمه کې له روسیې سره د ګډ امنیتي تړون د هېوادونو فعال غړی دی. دغه تړون چې په اصل کې د ناټو د مقابلې لپاره جوړ شوی، د پنځو هېوادونو (روسیه، قزاقستان، قرغزستان، ارمنستان، بیلاروس او تاجکستان) ترمنځ په ګډو هلو ځلو بوخت دی.
بې له شکه دا ډول ځواک چې له پنځو هېوادونو څخه جوړ دی او د ټولو ګډ ځواک ګڼل کېږي، نه یوازې د ناټو بلکې د نورو هېوادونو لپاره هم یوه ننګونه ګڼل کېږي. د دې تر څنګ د ملي امنیت د تړون د یوه غړي ننګول په حقیقت کې د دوی او د دوی د رهبرۍ ننګونه ده.
تاجکستان د دې ډول ننګونو لپاره نور کانټینرونه لري ځکه چې دا هیواد په ځینو مواردو کې په سیمه کې د امنیت او سولې د ګډوډولو په تړاو په ځینو تعاملاتو کې ښکیل دی.
اوس مهال تاجکستان د افغانستان په ګډون د یو شمېر هېوادونو د وسله والو ځواکونو کوربه دی، دغه ځواکونه روزل کېږي، تجهیزېږي او په تاجکستان کې د دې ډول ډلو شتون د امنیت د ګډوډولو او د پرونۍ حملې په شان د بریدو له پاره یوه ښّ زمینه بلل کیدای شي. بجربو ثابته کړې ده چې دا ډول ډلې په هیڅ صورت کنټرول او اداره کیدای نه شي .په نړۍ ډیر داسئ هیوادونه شته چې د ورته ډلو په روزلو کې کې کلونه کلونه تیر کړي دي خو په پای کې یې کنرول له لاسه ورکړی دی.
په دې توګه، موږ وینو چې په تاجکستان کې د دې ډول پیښو احتمال ډیر دی، او دا ممکنه ده چې موږ په راتلونکي کې ورته یا بل ډول پیښې وګورو.
دا ډول پېښې او په تاجکستان او منځنۍ اسیا کې د ناامنیو دوام د هغو ډلو د ودې لامل کېدای شي چې په منځنۍ اسیا کې نظم او سوله ګډوډوي، ځکه له یوې خوا جګړه مارې ډلې هڅوي او له بلې خوا دځینو هیوادونو اندیښڼې زیاتوي تر څو. د دې ډول ډلو شتون او، دا دوی د غچ اخیستونکي اقدامات کوي.
په لنډه توګه، د دې وضعیت دوام په منځنۍ آسیا کې سوله او آرامۍ ګډوډې کړې، او د سوداګرۍ، ټرانزیټ او تولید په بهیر کې چې د میلیاردونو ډالرو په ارزښت دي او د جنوبي آسیا هیوادونو، فارس خلیج او منځنۍ آسیا سره نښلوي؛ دا به د کمزوري کیدو او حتی د رکود لامل شي، کوم چې د نړۍ اقتصاد ته لوی زیان دی.
