سره له دی چې ایراني چارواکو دافغانانو دتدریجي او باعزته ستنولو ژمنه کړې وه،له ایران څخه د افغان کډوالو د جبري ایستلو پروسه نه یوازې ګړندۍ شوې، بلکې د سپکاوي او تاوتریخوالي د ترخو صحنو سره هم مل وه. دا چلند نه یوازې د بشري اصولو خلاف دی، بلکې د کډوالو د نړیوالو حقونو څخه هم ښکاره سرغړونه ده.
د کډوالۍ د نړیوال سازمان د راپور له مخې، د ۲۰۲۳ کال د جون څخه تر ۲۰۲۴ کال پورې له ۱.۷ ملیون څخه ډیر افغان کډوال له ایران څخه په زوره ایستل شوي دي. د دې خلکو یوه لویه برخه د دوی د قانوني حیثیت له ارزونې پرته، په ناوړه شرایطو او سپکاوي سره له هیواد څخه ایستل شوي دي.
په ټولنیزو رسنیو کې خپاره شوي انځورونه او ویډیوګانې د هر باضمیر انسان زړه دردوي. ایراني افسران افغان کډوال – په شمول د ماشومانو او ښځو – د لاٹھیو، سوکانو، لغتو او ښکنځلو سره د پولې په لور بیايي. په دې ویډیوګانو کې په یوه کې، یو افغان ځوان د ایراني پولیسو لخوا سخت وهل کیږي، پداسې حال کې چې لیدونکي یوازې هغه ګوري چې چیغې وهي.
په دې تاوتریخوالي کې حتی هغه کسان هم شامل دي چې په ایران کې قانوني استوګنه لري. راپورونه د ملکیتونو د ضبط، د سرپناه ځایونو د ویجاړولو او د مهاجرینو د مقدساتو د بې احترامۍ په اړه خبرې کوي. ځینو کډوالو حتی د خپلو توکو د راټولولو فرصت هم نه درلود کله چې دوی ونیول شول او د دوی د کورنیو له خبرتیا پرته د اخراج کمپونو ته واستول شول.
ملګرو ملتونو، د بشري حقونو سازمانونو او حتی ځینو اماراتو چارواکو د ایران پر چلند نیوکه کړې ده. که څه هم ایران، د یو اسلامي هیواد په توګه، تمه کیده چې د افغان مسلمانو کډوالو سره په انساني او اسلامي ډول چلند وکړي، هغه څه چې د تهران، مشهد، زاهدان او کرمانشاه په سړکونو کې پیښیږي، له سیستماتیک ظلم څخه کم نه دي.
دغه غیر اسلامي او انساني چلند ښيي چې ایراني چارواکي د افغانانو ملګري نه دي او حتی حقیقت نه وايي. شاوخوا یوه میاشت وړاندې، لوړ پوړو ایراني چارواکو اعلان وکړ چې نور به افغان کډوال په زور او بې پروایۍ سره د ایران له خاورې څخه نه ایستل کېږي. هغه تړون چې د تهران د بهرنیو چارو وزیر سید عباس عراقچي او د افغانستان د کډوالو او بېځایه شویو وزیر مولوي عبدالکبیر ترمنځ په کابل کې لاسلیک شو، ایران ژمن کي چې کډوالو سره انساني چلند وکړي او په زوره له ایران څخه افغانان ونه باسي.
عباس عراقچي د روان کال د مارچ په ۲۴مه د ایرنا (د ایران اسلامي جمهوریت خبري اژانس) سره په یوه مرکه کې وویل چې “د افغان کډوالو راستنیدل به تدریجي او باعزته وي.”
عراقچي د اسلامي جمهوریت خبري اژانس (ایرنا) سره په یوه مرکه کې وویل: “دا زموږ لپاره ډیره مهمه ده چې په افغانستان کې بل اړخ د دې خلکو د منلو او جذبولو وړتیا ولري. اوس مهال، افغان چارواکي د دې د ترلاسه کولو پلان لري، او له مخې به د دې خلکو ایستل په تدریجي ډول ترسره شي.”
خو له یوې میاشتې څخه کم وخت وروسته، لیدل کیږي چې ایران، د پاکستان سره په همغږۍ، د اسلامي لارښوونو او بشري حقونو څخه په سرغړونه، په خورا بد ډول افغانان له هیواده وباسي.
